تصاویرِ تاریخی و بیاد ماندنی از سربازگيري حرفه‌اي در ایران.
نحوه سربازگيري حرفه‌اي تا قبل از آمدن میرزا محمد تقی‌خان فراهانی شکل خاصي نداشت. و همان حالت سنتي و گرفتن نيرو از بين عشاير را داشت. با آمدن میرزا محمد تقی‌خان اين نظام تغيير کرد. میرزا که داشتن ارتشي وسيع و حرفه‌اي و دائمي را بار سنگيني بر اقتصاد و ماليه ضعيف کشور مي‌دانست نظامِ بنيچه‌اي (تعهد اهالی هر ده مبنی بر آماده کردن عده ٔ سرباز برای حکومت) را پايه‌گذاري کرد، که اين نظام و ترتيب تا اوايل سلطنت پهلوي ادامه يافت.
اين نظام مبتني بود بر گرفتن نيرو از بين هر ده نفر از اهالي دهات که به جاي ماليات ارضي و غيره مي‌پرداختند، يعني هر ده نفر يک نفر را از بين خود جهت خدمت در قشون به دولت معرفي مي‌کردند و خود موظف بودند که حقوق معيشتي اين فرد نظامي و خانواده‌اش را تأمين کنند و در مقابل از معافيتهاي مالياتي برخوردار مي‌شدند.
پس از مشروطه مجلس شوراي ملي سعي در ايجاد نظم بيشتر بود ولي اوضاع مملکتي چنان آشفته بود که هيچ چيز سر جاي خود بند نمي‌شد. پس از کودتاي نظامي سوم حوت ۱۲۹۹ رضاخان ميرپنج که فرد نظامي بود به سر کار آمد و پايه‌هاي قدرت خويش را بر قشون بنا کرد. هر چه قشون قدرتمندتر مي‌شد، قدرت وي هم افزون‌تر مي‌شد. عشق ميليتاريستي وي به گونه‌اي بود که بيش از نصف بودجه ضعيف کشور به امر نظام صرف مي‌شد. اندک‌اندک با افزايش قدرت نظاميان در همه ايالات و ولايات قدرت آنان به لحاظ سياسي فزوني مي‌يافت و چون رضاخان آنان را تأمين مي‌کرد نيروي متحد و پشتيبان کامل وي شدند. رضاخان که به دنبال فرماندهي يکدست قشون بود ژاندارمري و قزاقها را در هم ادغام کرد. و براي تأمين سربازان عادي در ۲۹ تير ۱۳۰۱ اولين قانون نظام وظيفه را بر اساس همان بنيچه سابق اجرا کرد.
سه سال بعد و چند ماه قبل از انتقال سلطنت يعني در ۱۶ خرداد ۱۳۰۴ اولين قانون خدمت اجباري در مجلس تصويب شد. اين امر به علت احتياج شديد ارتش به نيروي فراوان و مجاني‌اي بود که رضاخان براي توسعه ارتش خود احتياج داشت.
اولين مواليد اعزامي به زير پرچم، متولدين ۱۲۸۴ شمسي بودند که به سال ۱۳۰۴ به اجباري رفتند. دوره خدمت کلاَ به چهار دوره تقسيم مي‌شد که مدت آن ۲۵ سال بود:
۱. دوره زير پرچم ۲سال
۲. دوره احتياط زير پرچم چهار سال
۳. دوره ذخيره يکم چهارده سال
۴. دوره ذخيره دوم پنج سال
اجراي اين قانون ارتش ايران را از حدود ۲۵ هزار نفر در ابتداي ۱۳۰۰ به ۱۸۰ هزار نفر در سال آخر سلطنت رضا پهلوي رساند. افراد شرکت‌کننده در مجالس سربازگيري طبق قانون آن زمان حاکم و رؤساي ماليه و بلديه و نظميه و امنيه و مدعي‌العموم محل، پنج نفر صاحب‌منصب و يک نفر طبيب نظامي، پنج نفر از معاريف و معتمدين اهل محل که يکي از آنان از طبقه علما مي‌بايستي باشد. اين مجالس پس از سقوط رضاخان ديگر تشکيل نشد و شيوه سربازگيري کلاَ عوض شد.
منبع: ارتش نوين ايران. تهران، ستاد بزرگ ارتشتاران (اداره سوم)، بي‌تا. ج۱ .
نظرات